Günümüz otomotiv endüstrisi, gelişmiş ülkelerin ekonomisinde büyük öneme sahiptir. Sektörün güçlü olması, ülke endüstrisinin gelişimindeki ana etkenlerden biri olarak değerlendirilir. Sanayisi gelişmiş tüm ülkelerin ortak noktasını otomotiv sektöründeki gelişmişlik seviyesi belirler. Çünkü otomotiv, birçok endüstri ile yakın bağlara sahiptir. Ülkemizde de cumhuriyet öncesi dönemden bugünkü prototiplere kadar devamlı gelişen bir otomotiv endüstrisi mevcut. Peki Türkiye’nin yerli otomobil tarihi nasıl, ilk yerli üretimler ve günümüzde yaşanan gelişmeler neler?
Türkiye’nin Yerli Otomobil Tarihi
Türkiye’nin yerli otomobil tarihi büyük aşamalar kaydederek bugüne gelmiştir. Bu aşamalar şöyle sıralanabilir:- 1929 yılında İstanbul serbest bölgede Ford ile montaj fabrikası anlaşması yapılır. İlk üretim ve ihracat böyle başlar ancak 1934 yılında tesis kapanır.
- 1954 yılında askeri amaçlı Tuzla Jeep Fabrikası kurulur.
- 1955’te Federal markası ile ticari kamyonet üretilir.
- 1959’da Ford Motor ve Koç girişimiyle Otosan kurulur.
- 1962’de Türk Otomotiv Endüstrileri A.Ş. kurularak ticari ve askeri araç ile yedek parça üretimi başlar.
- 1966 yılında Otosan, yaptırdığı prototip ile Anadol’u ortaya çıkararak ilk başarıyı getirir.
- 1967’de Otomarsan kurulur ve Mercedes O302 model otobüs üretimi başlar.
- 1968 Tofaş’ın kurulduğu, 1971 Murat 124 üretiminin başladığı yıldır.
- 1969’da kurulan Oyak, 1971’de Renault 12’yi üretir.
- 1973, Otosan’ın ürettiği Türkiye’nin ilk spor model otomobili olan Anadol STC-16 açısından önemli bir tarihtir.
- 1985’te Ford Taunus, 1987’de Renault 11, 1989’da Renault Toros üretilir.
- 1993 TOE’nin kapandığı yıldır.
- 1990’lı yıllar Opel, Toyota, Honda ve Hyundai yerli üretimlerinin başlaması açısından önem taşır.
- 2000’li yıllarda birçok girişim yaşanır. Onuk, Diardi, Folkvan, Şamil,Türkar markaları için adımlar atılır.
- 2010’da Fiat Doblo üretimi başlar.
- 2015’te TÜBİTAK Saab 9-3’ün haklarını satın alır.
- 2017’de TOGG Projesi hayata geçmeye başlar.
Cumhuriyetten Önce Otomobil Gelişimi
Cumhuriyet öncesi dönemde otomotiv endüstrisi de, diğer endüstrilerde olduğu gibi Osmanlı’ya gecikmeli olarak giriş yapar. Otomobillerin yurtdışından ülkeye getirilmesini sağlayan kanun 1839 yılında ilan edilen Tanzimat Fermanı ile kabul edilir. Buna rağmen uzun süre ülkeye giremeyen otomobiller ilk kez askeri kullanım amacıyla giriş yapar. Araçların kullanım ve tamir esaslarının bilinmemesi, yedek parça olmaması, eğitimli kişilerin bulunmaması, yolların araç trafiğine uymaması gibi etkenler otomobillerin popülerleşmesini uzun süre önüne geçer.1. Dünya Savaşı ile cumhuriyetin kurulması arasındaki dönem hem dünyada otomotivin hız kazandığı hem de askeri araçların birçok ülkede görüldüğü dönem olarak bilinir. Cumhuriyetin ilanı ardından geciken birçok endüstriyel yatırım gibi otomotivde de yatırımlar ve gelişmeler bu dönemde artar.
Cumhuriyetten Sonra Otomobil Gelişimi
Cumhuriyetin ilanı ile otomobil endüstrisi de gelişmeye başlar. Ancak gelişmeye sebep olan etken ülkemizin tarıma dayalı ekonomiye sahip genç bir ülke olmasıdır. Nüfusun büyük oranda tarım ile uğraşması sonucu otomotivdeki yükseliş de tarımdaki ihtiyaçlara endeksli olarak gelişir. Bu dönemde kolay ulaşılabilir, dayanıklı ve arazi şartlarına uyum sağlayan araçlar tercih edilir. Böylece otomotiv endüstrisine artan talep, otoyol yapılaşmasını ve yabancı firmaların pazara girmesini sağlar.Birinci Beş Yıllık Sanayileşme Planı da endüstrinin gelişmesindeki en önemli etkenlerden biri olur. Kurulan montaj fabrikası ile ilk otomobil üretimi ve gümrüksüz parça ithali yapılır. Bu atılım, ileriki dönemde yeni yabancı yatırımcıların, yerli sanayiciler ile anlaşmalarının da önünü açar.
Türkiye’de Yapılan Yerli Otomobiller Hangileridir?
1960 yılından itibaren ülkemizde otomotiv endüstrisi gelişerek yerli otomotiv üretimleri artış gösterir. Bu tarihten günümüze Türkiye’de yapılan yerli otomobiller şöyledir:- Devrim Arabaları
- Zafer
- Anadol
- Tofaş
İlk Yerli Otomobil Ne Zaman Yapıldı?
Türkiye’de ilk yerli otomobil 1961 yılında dönemin Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel’in talimatı ile üretilir. 29 Ekim 1961 yılında gerçekleşecek Cumhuriyet Bayramı kutlamalarına yetiştirilmek üzere üretim talimatı verilen ilk yerli otomobilin markası Devrim’dir.İlk Yerli Otomobil Devrim Arabaları
Devrim Arabaları’nın üretimi 1961 yılında Devlet Demiryolları bünyesinde görevli 23 mühendis tarafından Eskişehir’de başlar. Otomobil üretiminde yetkin ve eğitim almış kimsenin olmaması sebebiyle üretim görevi demiryolu mühendislerine verilir. Üretilecek araç ile ordunun binek araç ihtiyacının karşılanması amaçlanır. Yaklaşık 4.5 aylık kısa sürede hem karoser hem de motor aksamı için birçok araştırma, inceleme ve modelleme yapılır. Örnek olarak birçok yabancı markaya ait araç parçaları incelenerek imal edilir. Devrim, A ve B olmak üzere iki farklı modelde üretilir. 28 Ekim sabahı tren ile Ankara’ya götürülen aracın son cilası da trende yapılır. Trenle sevki sırasında lokomotiften çıkması muhtemel kıvılcımların araca zarar vermemesi için yakıtı boşaltılır.Benzin ikmali, araçlar meclisin önünde olduğu anda yapılır ve Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel bu duruma şahit olur. Gürsel, 1. araç ile Anıtkabir’e gitmesine ve 2. aracın da Hipodrom’da törene katılmasına rağmen gazeteler Devrim’in çalışmadığını yazar.